همانطور که از نام آن بر می آید، پایان نامه در واقع آخرین مرحله از فعالیت یک دانشجو در مقطع رشته تحصیلی بوده و آخرین نمره ای که فرد در دانشگاه کسب می کند، خواهد بود. با مطالعه پایان نامه یک دانشجو می توان متوجه شد که وی تا چه اندازه روی محتوای دروسی که در طول تحصیل خوانده، تسلط پیدا کرده و تا چه اندازه اصول روش تحقیق (Research methodology)، اصول طراحی مساله (Research questions)، پیدا کردن گپ های تحقیقاتی (Research gaps) و اصول منبع یابی (Referencing) را می داند.
تمام مهارت های علمی، تحقیقاتی و مطالعاتی که دانشجو در طول دوران تحصیلی در مقطع مربوطه فرا گرفته است را می توان تا حدودی در پایان نامه وی مشاهده نمود و به قابلیت های علمی و تجربی او پی برد. قطعا پایان نامه ای که با اشکالات ویراستاری، پرداخت های سطحی و معمولی به سوالات تحقیق و عدم رفرنسینگ حرفه ای و جدید به منابع علمی آکادمیک (Peer-viewed papers) همراه باشد، ضعف علمی دانشجو و عدم مهارت استاد راهنما در بررسی و اصلاح کلیات کار را ابراز خواهد کرد و نمی تواند به عنوان یک برگ برنده برای دانشجویی که دانش آموخته می شود، به شمار آید.
بنابراین بسیار اهمیت دارد که دانشجو پایان نامه خود را در رشته های مهندسی یا غیر مهندسی نگارش کند. وی باید حداقل از ۱ سال پیش از دانش آموختگی به این کار روی بیاورد و اصول کار را به خوبی فرا بگیرد. دانشجویان کارشناسی ارشد باید حتی الامکان از ترم دوم یا سال سوم تحصیل خود به این امر اقدام کنند تا دانش کافی درباره رشته ای که مشغول به تحصیل هستند را کسب کرده و بتوانند موضوع خوبی را برای پایان نامه انتخاب نمایند. آن ها روش تحقیق و اصول پایان نامه نویسی را توسط دروس ارائه شده فرا می گیرند و باید وقت کافی برای مطالعات مقدماتی در اختیار داشته باشند.
متاسفانه بعضا مشاهده می شود که در برخی دانشگاه های کشور، از دانشجوی ترم اول دوره کارشناسی ارشد خواسته می شود موضوع پایان نامه را آماده کند. در حالی که این دانشجو هنوز با اسم دروسی که قرار است تا پایان دوره ارشد آن ها را بگذراند، آشنایی ندارد و حتی ۱۰ صفحه درباره اصول تحقیق، چیزی نمی داند.
از دانشجویان دوره های دکترا، انتظار بالاتری برای نوشتن پایان نامه می رود. چرا که آن ها حداقل ۱ پایان نامه در مقطع کارشناسی یا کارشناسی ارشد نوشته و از آن به طور موفقیت آمیزی دفاع کرده اند. اما به هر حال نوشتن پایان نامه دکترا چه در داخل و چه در خارج از کشور، ضوابط و معیارهای خاص خود را دارد و سخت گیری دانشگاه ها برای پایان نامه های دانشجویان دکترای خود به مراتب بیشتر از مقطع کارشناسی یا کارشناسی ارشد است.
با این حال، بررسی برخی از پایان نامه های ارشد و دکترا در یکی دو دهه اخیر نشان می دهد که متاسفانه با وجود توسعه ظرفیت علمی و تجربی مراکز آکادمیک ایران در تولید مقالات با سایتیشن (ارجاع) بالا در ایندکس های بین المللی (ISI)، همچنان پایان نامه هایی منتشر می شود که با اشکالات اساسی هستند و قابلیت استفاده برای دیگر دانشجویان داخلی یا خارجی را ندارند.
۱–ایده خوب برای پایان نامه خوب
هر پایان نامه خوب با یک ایده خوب شروع می شود. امکان ندارد که شما بتوانید یک پایان نامه خوب، قابل دفاع و قابل ارجاع توسط دیگر محققان در سراسر جهان را بنویسید، در حالی که ایده خوبی پشت سر آن نباشد. وقتی چنین روندی طی نشود، موضوع خوبی هم پیدا نمی گردد و شما مجبور می شوید به ایده های تکراری و روتین روی بیاورید و شانس ارجاع توسط محققان جدید و قدیم را از دست می دهید.
گام اول در نوشتن یک پایان نامه خوب، بررسی ایده های خوب است. به این موضوع به اندازه کافی توجه کنید و سعی نمایید در نوشتن پایان نامه، ایده های خلاقانه را پیدا کرده و به صورت نوآورانه برای توسعه آن کار کنید.
پس همیشه دنبال یک ایده خوب باشید تا بتوان یک راهکار یا روش جالب و خلاقانه را با یک کار علمی نوآورانه از آن استخراج کرد. این امر سبب می شود که ارجاع به محصول نهایی شما صورت گیرد. هر اندازه ارجاع بیشتر باشد ، کار شما بیشتر به چشم می آید و فرصت های تکمیلی مانند بورس و پذیرش تحصیلی و استخدام در شرکت ها و موسسات گوناگون برای شما فراهم می شود.
۲– از نگاه تک بعدی پرهیز کنید
یکی از بزرگ ترین ایراداتی که می توان به پایان نامه ها گرفت آن است که دانشجو در زمانی که وقت و هزینه لازم را برای نوشتن پایان نامه ارشد یا دکترا صرف می کند، تنها به فکر گذراندن این واحد و دریافت مدرک دانش آموختگی است. در واقع نگاه تک بعدی سبب می شود فرصت های بعدی که به مراتب اهمیت بیشتری از یک نمره درس پایان نامه دارد، از وی سلب شود.
برخی از افرادی که دنبال دریافت ادمیشن با بورس در مقطع دکترا در دانشگاه های خارج از کشور هستند، تلاش می کنند پایان نامه خود را ترجمه و خلاصه نویسی کرده و به همراه مدارک مورد نیاز به دانشگاه مقصد ارسال نمایند. اما این پایان نامه، پایان نامه خلاق با خروجی مشخص و واضح و کاربردی نیست و نمی تواند دانشگاه مقصد را برای اعطای ادمیشن با بورس قانع کند.
حال اگر دانشجو از زمانی که استارت نوشتن پایان نامه را می زند، نگارش آن را به گونه ای برنامه ریزی و هدایت کند که با استقبال محافل آکادمیک در داخل و خارج از کشور به خصوص شرکت ها و موسسات در رشته تحصیلی رو به رو شود، با یک تیر عملا چند نشان زده است.
۳–موضوع یابی هدفمند
موضوع یابی در پایان نامه نویسی در رشته های مختلف تحصیلی می بایست هدفمند باشد. انتخاب موضوع، با یک ایده خوب همراه می شود و برای پیدا کردن ایده خوب باید خوب مطالعه و تحقیق کردن حاصل می گردد. انتظار نداشته باشید که با چند روز بررسی چند پایان نامه و سایت های مرجع علمی، بتوانید ایده و موضوع خوب پیدا کنید.
شما باید برای پیدا کردن موضوع خوب، زمان کافی اختصاص دهید و با آرامش بر اساس موضوع رشته تحصیلی و مقطع مربوطه، روی موضوعات گوناگون مطالعه داشته باشید. این بررسی را با همکاری دانشجویان یک مقطع بالاتر انجام دهید و تا از تجربیات آن ها نیز بهره مند شوید.
فراموش نکنید که در دهکده جهانی با ۴ میلیارد کاربر اینترنت زندگی می کنیم؛ دنیایی که همه چیز در آن به هم ربط دارد. علوم میان رشته ای (INTERDICIPLINARY) وارد عرصه زندگی بشر امروز شده و مرزهای دانش مانند قرن نوزدهم، مشخص نیست.
خیلی ها برای رها شدن از سختی پایان نامه نویسی، به موضوعات متداول یا ترجمه شده روی می آورند. اما شما می توانید مجلات خلاقیت و نوآوری و سبک زندگی داخلی یا خارجی را مطالعه کرده و با توجه به رشته خود، موضوعات جالبی از آن ها بیرون کشیده و برای توسعه آن در تز ارشد یا دکترا استفاده کنید. به عنوان مثال شما می توانید با کلیک روی لینک های زیر موضوعات پایان نامه گرایش مدیریت ساخت را مشاهده فرمایید:
موضوعات پایان نامه های مدیریت ساخت(قسمت اول)
موضوعات پایان نامه های مدیریت ساخت(قسمت دوم)
۴–استفاده حداقلی از منابع فارسی
یک پایان نامه خوب و هدفمند با نگاه چند بعدی، از منابع فارسی کمتر استفاده می کند. حتی اگر کل پایان نامه به زبان فارسی باشد (در رشته های غیر انگلیسی)، توصیه می شود منابع فارسی خود را به حداقل برسانید و با کاربردی کردن تز خود، زمینه را برای مطلعه خارجی زبان ها روی آن فراهم نمایید.
استفاده حداقلی از منابع فارسی به معنای غرب زدگی در علوم انسانی یا دیگر علوم نیست. شما می توانید از رفرنس های انگلیسی کتاب های فارسی استفاده کنید تا هنگام ارجاع دهی، مخاطب غیر فارسی زبان نیز به محتویات خوب در زبان فارسی پی ببرد.
۵–استفاده حداکثری از منابع انگلیسی
ساینس دایرکت یکی از بهترین منابع علمی برای دانشجویان ارشد و دکترا غیر پزشکی است.
در هر رشته ای که تحصیل می کنید، طوماری از منابع علمی آکادمیک و غیر آکادمیک به زبان انگلیسی در اختیار شما است که می توان برای نوشتن پایان نامه خوب و کاربردی از آن ها کمک گرفت. ابتدا این منابع مهم را در رشته خود مشخص کرده و فولدری در رایانه خود برای دسته بندی موضوعی مقالات و کتاب های الکترونیکی مرتبط با موضوع پایان نامه ایجاد کنید تا مدیریت محتوای شما مطلوب باشد.
هر اندازه از منابع معتبر استفاده کنید، ارزش کار شما افزایش پیدا می کند. خواننده یک پایان نامه، به پایان نامه ای که در هر پاراگراف، ۲ یا چند ارجاع علمی به منابع معتبر می دهد، بیشتر اعتماد دارد تا پایان نامه ای که در هر فصل، کلا ۱۰ رفرنس دارد. شما می توانید از اسکپوس و امرالد و ساینس دایرکت بیشتر استفاده کنید.
مقالات مشابه با این مقاله:
پروپوزال و فصل اول پایان‌نامه‌ها باید به چه صورتی نوشته شود؟
نوشته شده توسط مهندس حمصیان
