تهیه و ساخت پرسشنامه علمی

برای تهیه و ساخت پرسشنامه، باید به مواردی همچون، روش تحقیق انتخابی خودتان، رعایت اصول آماری درشناسایی متغیرهای پرسشنامه، نوع پرسشنامه محقق ساخته یا آماده مورد نیاز برای پایان نامه، توجه داشته باشیم. پرسشنامه، در حقیقت، پایه و اساس بنیادی برای شروع روش تحقیق و همچنین تعیین کیفیت حداقل چهار یا سه فصل پایان نامه را در بر می گیرد. از این رو، توجه به نحوه تهیه و ساخت پرسشنامه، امری مهم و ضروری است که نیاز به دقت و توجه زیادی را می خواهد. در این مقاله، مهم ترین نکات حرفه ای و تخصصی برای تهیه پرسشنامه مناسب، به طور خلاصه برای شما گردآوری شده است.

اهمیت و نقش پرسشنامه در کیفیت پایان نامه

پرسشنامه، اگر به شیوه مناسب و علمی تهیه نگردد، مابقی مراحل انجام پایان نامه از نگارش فصل های سوم تا پنجم و همچنین گردآوری اطلاعات و سپس تحلیل های آماری یا مدل سازی شما، با مشکل روبرو می شود. از این رو، نقش پرسشنامه در انجام پایان نامه، اهمیت بالایی دارد. از طرفی ساخت پرسشنامه، اگر به صورت محقق ساخته باشد، فصل دوم پایان نامه(پیشینه موضوع)، را نیز درگیر خواهد کرد. به دلیل اینکه، متغیرها و فاکتورهای پرسشنامه، باید از این فصل شناسایی و دسته بندی گردد. همان طور که مشاهده می کنید، تهیه پرسشنامه، می تواند تمام فصل های پایان نامه را تحت شعاع قرار دهد. از این رو در ساخت آن، نهایت دقت، تمرکز و همچنین مشاوره حرفه ای آمار را داشته باشید.

کیفیت پرسشنامه

 کیفیت پرسشنامه ها، در پژوهش های تحقیقاتی اصلا مشابه هم نیست، تهیه پرسشنامه با کیفیت، جهت نظرسنجی کارشناسان و خبرگان، نقش اصلی را در نتایج پایان نامه ایفاء می کند. پرسشنامه خوب، در حقیقت روح یک نظرسنجی است که می تواند کیفیت و تأثیر نظرسنجی را ایجاد کرده یا از بین ببرد. هیچ نظرسنجی، تأثیر مطلوب و نتایج مورد انتظار را به دست نخواهد آورد مگر اینکه پرسشنامه خوبی داشته باشد. نظرسنجی نمونه با پرسیدن سوالات اشتباه، به روش اشتباه، برای افراد اشتباه، در زمان اشتباه، باعث کاهش کیفیت و ارزش نظرسنجی شما خواهد شد. پرسشنامه ها، یک روش تحقیق، عملی و کارآمدتر نسبت به مصاحبه هستند به دلیل اینکه در پرسشنامه، پاسخ دهندگان می بایست به صورت کتبی به سؤالات مشخصی پاسخ دهند و امکان تحلیل آماری حرفه ای براساس پاسخ ها، وجود دارد.

چرا باید پرسشنامه تهیه کنیم؟

مهم ترین کاربردهای پرسشنامه، شامل شناسایی متغیرها و فاکتورهای مؤثر و همچنین گردآوری اطلاعات واقعی  از خبرگان و کارشناسان حرفه ای می باشد.  تهیه پرسشنامه دارای مزایای زیادی است و  همچنین اکثر سیاست های موفق در دنیا براساس نظرسنجی و  تهیه پرسشنامه  در واقعیت بدست می آید.

هدف از تهیه پرسشنامه چیست؟

اولین چیزی که شما باید هنگام ایجاد پرسشنامه به آن توجه کنید ، درک هدف واضح و روشن از هدف اصلی پایان نامه، است. شما باید پرسشنامه را براساس هدف اصلی مشخص شده در پایان نامه، تهیه کنید ، شما می خواهید به چه هدفی برسید ، چگونه از بینش های پاسخ دهندگان استفاده خواهید کرد و از چه نمونه و مطالعه موردی، برای انجام این کار استفاده خواهید کرد. پاسخ به همه این سؤالات بطور خودکار انگیزه و جهت اصلی، پرسشنامه شما را تعیین خواهد کرد.

سؤالات پرسشنامه

سؤالات ساده برای پرسشنامه خود تهیه کنید: در هنگام ساختن نمونه ای از پرسشنامه نظرسنجی ، بهتر است از انواع سؤالات پیچیده و عبارات پیچیده سؤال خودداری کنید. چنین پیچیدگی درک پاسخ سوال را برای پاسخ دهندگان سخت تر خواهد کرد. یک پرسشنامه خوب شامل سؤالات روشن و مختصر است که پاسخ دهندگان می توانند بلافاصله آنرا درک کرده و پاسخ دهند.

طراحی سؤالات مناسب و مطمئن موجب جمع آوری خوبی در پرسشنامه و استخراج نتیجه می شود، نظرسنجی های انجام شده با پرسشنامه مناسب حق دارند داده های معتبر و با کیفیتی را جمع آوری می کنند که در هر زمانی پرسیده شود باید جواب های یکسانی گرفته شود. داده های با کیفیت خوب از پرسشنامه مناسب استخراج می شود. گزارش دقیق از پرسشنامه خود تهیه کنید، وقتی از مخاطبان دقیق سؤال می کنید ، باید نتایج خوبی کسب کنید. با این وجود ، شما باید داده ها را به طور دقیق تفسیر کنید تا چشم انداز مخاطب را نشان دهد. گزارش شفاف و معتبر شامل یافته های مثبت و منفی می باشد که دارای راهنمایی های مناسب و دامنه پیشرفت است.

افرادی که قصد توزیع پرسشنامه را دارند باید راه های ارتباطی با افراد  و نحوه صحبت با آن ها را بلد باشند و یاد بگیرند. اگر شما نحوه باز کردن صحبت را بلد نباشید نمی توانید نتایج مناسبی از پرسشنامه  خودبگیرید. در شروع کار شما باید از فرد خبره ای که می خواهید از آن نظرسنجی کنید با برخورد مناسب رفتار کنید چون این افراد به طور قطع افرادی هستند که در طول روز با مشغله های مختلفی روبرو بوده اند و نباید شما انتظار داشته باشید با شما بلافاصله همکاری کند  و شما باید راه های صحبت با این افراد را یاد بگیرید. راه های مذاکره با افراد جهت گرفتن نتایج مناسب از پرسشنامه آموختنی است که شما باید این نکات ساده را آموزش ببینید. کیفیت پرسشنامه شما تأثیر قابل توجهی در درست جواب دادن پرسشنامه هستند.

قبل از قرار دادن هر سؤالی در پرسشنامه ، باید از خود این سؤال را بپرسید !! آیا این سوال به اندازه کافی لازم است که در پرسشنامه قرار داده شود؟ آیا پاسخ به این سؤال اجباری است؟ آیا پاسخ دهندگان قادر خواهند بود به درستی به آن پاسخ دهند؟ آیا این سؤال نتیجه ای برای شما به همراه خواهد داشت؟ لازم است هر سؤال در پرسشنامه با هدف نظرسنجی تنظیم شود. شما به عنوان یک محقق ، باید تحلیل کنید که ارزش سؤال پرسشنامه چیست و چه نقشی در جمع آوری اطلاعات و یا در ادامه ارائه بینش های معنادار دارد.

نکات عمده در تدوین پرسشنامه

الف: تصمیم گیری درباره محتوای سوال ها:

۱- آیا بیان سوال ضروری است؟ تا چه اندازه این سوال مفید است؟
۲- چند سوال برای این موضوع لازم است؟
۳- آیا پاسخ دهنده اطلاعات لازم را برای پاسخ دادن دارد؟
۴- آیا سوال باید عینی تر، ویژه تر و مرتبط تر با تجربیات فردی پاسخ دهنده باشد؟
۵- آیا محتوای سوال به اندازه کافی کلی و به دور از سفسطه و جزئی گویی است؟
۶- آیا پاسخ ها بیان کننده یک نظرگاه کلی است یا یک دیدگاه کاملا ویژه را نمایان می کند؟
۷- آیا محتوای سوال جهت دار است، بدون این که با سوال های دیگری این جهت خنثی یا تعدیل شود؟
۸- آیا پاسخ دهنده داده های مورد نیاز را عرضه خواهد کرد؟

ب: تصمیم گیری درباره صورت بندی سوال ها

۱- آیا سوال قابل فهم است؟ آیا جمله بندی مشکل و غیر واضح است؟
۲- آیا سوال به اندازه کافی پاسخ های متفاوت در این زمینه فراهم می آورد؟
۳- آیا به علت عدم بیان پیش فرض ها یا پیامدهای مورد نظر پژوهشگر سوال گمراه کننده است؟
۴- آیا جمله بندی سوال جهت دار است؟ آیا سوال دارای بار عاطفی است و یا پاسخ خاصی را القا می کند؟
۵- آیا جمله بندی سوال اعتراض پاسخ دهنده را بر خواهد انگیخت؟
۶- آیا جمله بندی سوال چنان است که پاسخ دهنده را مستقیما مورد خطاب قرار داده تا نتایج بهتری بدست دهد؟
۷- آیا سوال ها بهتر است به صورت مستقیم و یا غیر مستقیم بیان شوند؟

ج: تصمیم گیری درباره شکل پاسخ ها

1-بهترین شکل پرسیدن سوال به چه صورت می‌تواند باشد؟
۲- اگر از سوال هایی استفاده می‌شود که پاسخ دهنده با علامت گذاری پاسخ خود را مشخص می کند، کدام یک از موارد زیر مناسب تر است: چند گزینه ای یا مقیاس چند درجه ای، یا جواب های دوگزینه ای؟
۳- اگر از سیاهه (چک لیست) سوال ها استفاده می‌شود آیا شامل تمام پاسخ های ممکن بوده و به ترتیب درست ارائه شده است؟ آیا طول سیاهه سوال ها منطقی می باشد؟ آیا جمله بندی سوال ها بی طرف و متعادل است؟
۴- آیا نوع پاسخ، آسان، مشخص، هماهنگ و مناسب برای هدف است؟

د: تصمیم گیری درباره ترتیب قرار گرفتن سوال در پرسشنامه

۱- آیا ممکن است که پاسخ به سوال تحت تاثیر محتوای سوال های قبلی قرار گیرد؟
۲- آیا ترتیب سوال ها دارای یک روال طبیعی است؟ آیا سوال ها دارای نظم منطقی و ترتیب روان شناختی است؟

تدوین پرسشنامه

قبل از تدوین پرسشنامه باید بدانیم به دنبال چه نوع اطلاعاتی هستیم و پرسش­هایی متناسب با آن محتوا را تدوین کنیم. به طور کلی به لحاظ محتوایی در یک پرسشنامه، پنج نوع پرسش وجود دارد.

۱ـ پرسش ­های زمینه ­ای یا خصیصه­ ها: این پرسش ­ها برای کسب اطلاع از خصوصیات پاسخگو است، پرسش هایی در مورد جنس، سن، شغل، قومیت، مذهب و غیره در این گروه جای می­گیرند. این پرسش­ ها در پرسشنامه بیشتر در نقش متغیرهای مستقل ظاهر می­شوند.

۲ـ پرسش ­های رفتاری: این پرسش­ ها برای اطلاع از رفتارها و فعالیت­های پاسخگویان مناسب است،  چراکه رفتار پاسخگو مد نظر است و در صدد کشف فعالیت­ های آن ها هستیم. پرسش­هایی نظیر (روزی چند ساعت از برنامه­ های تلویزیونی استفاده  می­کنید؟، آیا در فعالیت­های محلی شرکت می­کنید؟

۳ـ پرسش­های اعتقادی: کانون توجه این پرسش­ها تعیین چیزی است که پاسخگو آن را درست می­داند. مثلاً (به نظر شما مشارکت محلی تا چه اندازه بر توسعه محلی تاثیر دارد؟، تا چه حد موافق هستید: مسئولین در توسعه محلی نقشی ندارند؟ و …) در این پرسش­ ها به دنبال سنجش اعتقادات و باورهای شخصی پاسخگو می­باشیم، باورهایی که ذهن پاسخگو وجود دارد و با آنها زندگی می­کند.

۴ـ پرسش ­های نگرشی: کانون توجه این پرسش­ها تعیین چیزی است که پاسخگو آن را مطلوب می­داند. مثلاً (به نظر شما شهروندان محله باید در فعالیت­های محلی شرکت کنند؟، آیا مسئولین محلی موظف به تشویق مشارکت محلی شهروندان هستند؟     و …) در این پرسش ­ها از پاسخگو درخواست می­شود شرایط مطلوب و آرمانی را تعیین کنند و و به دنبال تعیین میزان  اعتقادات و باورهای شخصی آنها نیستیم.

۵ـ پرسش­ های دانشی: این پرسش­ها به دنبال ارزیابی و سنجش دانش و آگاهی پاسخگو می­باشد. در مطالعاتی نظیر سواد رسانه­ ای، سواد انرژی، مطالعات فرهنگ سازمانی بیشتر از این نوع پرسش ­ها استفاده می­کنیم.

برای کسب اطلاعات بیشتر مطالب ذیل را مطالعه فرمایید

چگونه بهترین پرسشنامه را تهیه کنیم؟(قسمت اول)

چگونه بهترین پرسشنامه را تهیه کنیم؟(قسمت دوم)

نوشته شده توسط مهندس مهرداد حمصیان